RYS HISTORYCZNY
STOWARZYSZENIA TWÓRCÓW KULTURY ZAGŁĘBIA DĄBROWSKIEGO
1984-2009

Lata 80-te XX wieku to czas przemian ustrojowych, gospodarczych, kulturowych. To czas nadchodzącej wolności słowa, wypowiedzi w twórczości artystycznej. Do palety piszących włącza się wielu robotników, którzy po utracie pracy lub przejściu na emeryturę, chwytają za pióro, by swoje myśli i uczucia wyrazić w wierszach, opowiadaniach, artykułach publicystycznych, twórczości artystycznej. Ludzi ci czują potrzebę aktywności społecznej, dzielenia się swoją twórczością z innymi. Na tej kanwie powstają robotnicze Stowarzyszenia Twórców Kultury.

W Zagłębiu Dąbrowskim grupa twórców i animatorów kultury skupia wokół siebie ludzi zajmujących się twórczością literacką i plastyczną. Na czele grupy stanęli: Stefan Nowotka, Zdzisław Moczyński, Czesław Brożbar. To z ich inicjatywy powstaje Robotnicze Stowarzyszenie Twórców Kultury „Zagłębie”, które decyzją Prezydenta Miasta Dąbrowy Górniczej zostaje zarejestrowane 8 czerwca 1984r. Siedzibą stowarzyszenia jest Pałac Kultury Zagłębia, gdzie zostaje otoczone wielką przychylnością ówczesnej dyrektor PKZ p. Marianny Kuśmierek. Pomocą i radą przy organizacji służy dr hab. Paweł Soroka- Przewodniczący Rady Krajowej Robotniczych Stowarzyszeń Twórców Kultury w Warszawie.

Na pierwszym walnym zgromadzeniu zostaje wybrany zarząd stowarzyszenia: przewodniczący- Stefan Nowotka, z-ca przewodniczącego- Zdzisław Moczyński, sekretarz- Iwona Brożbar, skarbnik- Zofia Katolik, członkowie zarządu- Czesław Brożbar, Rajmund Machura, Janina Gut.

Do stowarzyszenia wstępuje coraz więcej twórców, powstają sekcje: literacka, gdzie dominuje poezja i proza, plastyczna- malarstwo, grafika, rzeźba. Sekcją literacką w latach 1985-1988 kieruje Celina Bochen. Z jej inicjatywy wydawane są Zeszyty Literackie „Poezja”, w których prezentowana jest twórczość poetycka i prozatorska członków stowarzyszenia. Pod kierunkiem Stefana Nowotki, człowieka obdarzonego charyzmą i pasją tworzenia w 1988r. zaczął wychodzić kwartalnik „Werwa”, na łamach którego debiutowali literaci i plastycy.

Po roku 1988 sekcję literacką obejmuje January Duda. Przewodniczy on zespołowi redakcyjnemu Zeszytów Literackich. Za jego kadencji wydawane są almanachy pokonkursowe prezentujące utwory poetyckie laureatów. W tym czasie sekcją plastyczną kieruje Tadeusz Bochen. Jest organizatorem plenerów, wystaw poplenerowych, wernisaży oraz wystaw pokonkursowych malarstwa i rzeźby.

RSTK „Zagłębie” w roku 1994 zmienia nazwę na Stowarzyszenie Twórców Kultury Zagłębia Dąbrowskiego Dąbrowskiego zostaje zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowniczym w Katowicach uzyskując osobowość prawną oraz szeroki zakres działalności statutowej. Siedzibą stowarzyszenia jest Miejska Biblioteka Publiczna w Będzinie, a od 1998r. Ośrodek Kultury w Będzinie.

Po śmierci długoletniego przewodniczącego Stefana Nowotki w 1999r. przewodniczącą STKZD zostaje Zofia Pustułka-Kowalczyk. W roku 2001 walne zgromadzenie powołuje nowy zarząd w składzie: przewodnicząca- Urszula Włosek Żmijewska, z-ca przewodniczącego- Waldemar Maciejczyk, sekretarz- Zdzisława Gwiazda, skarbnik- Barbara Marzec, członkowie zarządu- Mieczysław Syguła, Tadeusz Bochen- kierownik sekcji plastycznej, January Duda-kierownik sekcji literackiej. W listopadzie 2001r. zarządu odchodzi Waldemar Maciejczyk i Mieczysław Syguła. Nadzwyczajne walne zgromadzenie uzupełnia skład zarządu i tak z-cą przewodniczącego zostaje Tadeusz Twardowski, a członkiem zarządu Krystyna Borkowska.

Stowarzyszenie działa prężnie, rozrasta się w liczbie członków do 40. powstają nowe sekcje: fotograficzna i haftu artystycznego. Ogłaszane są nowe edycje konkursów, jak konkurs na fraszkę, którego inicjatorką była ówczesna kierowniczka sekcji literackiej Barbara Marzec, oraz I Edycja Ogólnopolskiego Konkursu Literacko-Plastycznego „Słowo Matka i Ojciec”. Organizowane są wystawy zbiorowe i indywidualne w ośrodkach kultury, bibliotekach, muzeach, klubach miast zagłębiowskich.

W roku 2004 zmienia się skład zarządu. Na przewodniczącą zostaje ponownie wybrana Urszula Włosek-Żmijewska, z-ca przewodniczącego- Adam Śmietana, sekretarz-Waldemar Brzostowski, funkcję skarbnika nadal pełni Barbara Marzec. Członkowie zarządu: Witold Drytkiewicz- kierownik sekcji plastycznej, Krystyna Borkowska- kierownik sekcji literackiej, Krzysztof Zięcik.

W rocznicę 20-lecia STKZD zostaje wydany almanach prezentujący dorobek artystyczny twórców stowarzyszenia.

W styczniu 2008r. walne zgromadzenie powołuje nowy zarząd, którego prezesem zostaje Teresa Orłowska, z-cą przewodniczącego- Mirosław Lipski, sekretarz- Waldemar Brzostowski, skarbnik- Barbara Marzec. Kierownikiem sekcji plastycznej jest członek zarządu Krzysztof Zięcik, kierownikiem sekcji literackiej pozostaje Krystyna Borkowska, członkiem zarządu jest Adam Śmietana. Staraniem prezesa Teresy Orłowskiej stowarzyszenie otrzymuje od Prezydenta Miasta Będzina Radosława Barana lokal w Będzinie przy ul. Małachowskiego 29, który od tej chwili jest stałą siedzibą STKZD. Nowy zarząd dokonuje zmian w statucie, w art. Cele i zadania stowarzyszenia znacznie je poszerzając i dostosowując do nowej rzeczywistości w zjednoczonej Europie. W statucie m.in. znalazł się zapis art.3 „Stowarzyszenie prowadzi swoją działalność na terenie Rzeczypospolitej Polskiej ze szczególnym uwzględnieniem Zagłębia Dąbrowskiego. Dla realizacji swoich celów statutowych stowarzyszenie może prowadzić działalność poza granicami kraju.” Zapis ten znalazł swoje odzwierciedlenie w I Edycji Ogólnopolskiego Konkursu Literacko Plastycznego „Znaszli ten kraj”, gdzie przez ogłoszenie go w Internecie nadeszła praca literacko-plastyczna z Toronto w Kanadzie. Jest to pierwsza jaskółka współpracy z polonią poza granicami kraju.

W roku 2009 Stowarzyszenie obchodzi 25-lecie działalności kulturotwórczej w regionie Zagłębia Dąbrowskiego. Na przestrzeni 25 lat stowarzyszenie zorganizowało wiele plenerów malarskich w zagłębiu i innych regionach kraju: jak plener „Budowa dróg w historii” w Szczucinie itp. Odbywały się wieczorki poetyckie i spotkania autorskie. Wydawano tomiki poezji, powieści, opowiadań. Twórczość członków stowarzyszenia promowana jest w prasie lokalnej i regionalnej m.in. w „Raptularzu Kulturalnym” MBP w Dąbrowskie Górniczej. Rok 2008 obfitował wieloma wystawami plastycznymi; jak „Pejzaże Zagłębiowskie 2008” w Muzeum Miejskim „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej, czy ” Z Pejzażem Czeladzkim W Tle” w MBP w Czeladzi. Nowym programem zainicjowanym przez prezesa Teresę Orłowską są spektakle teatralne przygotowane w oparciu o twórczość poetów sekcji literackiej, które w połączeniu z wystawami plastycznymi dają piękne widowisko kulturalne. Stowarzyszenie ściśle współpracuje z ośrodkami kultury, bibliotekami miast zagłębiowskich i powiatu będzińskiego włączając się do wspólnej organizacji obchodów rocznicowych, jak czwarta rocznica śmierci Papieża Jana Pawła II dla uczczenia której została zorganizowana wieczornica „Drogi ich życia” z wykorzystaniem środków multimedialnych. Była ona wystawiana również w Bazylice NMP Anielskiej w Dąbrowie Górniczej oraz w Ośrodku Kultury w Gródkowie gmina Psary.

Obchodząc jubileusz stowarzyszenie realizuje program kulturalny XXV Jubileuszowe Interregionalne Warsztaty Artystyczne. W trosce o zachowanie tożsamości narodowej, szczególnie teraz w dobie globalizacji i szerokiego napływu kultury masowej wprowadzono nowy cykl programowy tzw. „Godziny z kulturą”. Są to spotkania twórców z młodzieżą szkół podstawowych, gimnazjalnych, licealnych regionu zagłębiowskiego, angażujące młodych ludzi do czynnego udziału w tworzeniu i pielęgnowaniu kultury własnego regionu. Novum w działalności stowarzyszenia jest organizowanie w centralnych punktach miast „Wspólnego malowania” członków stowarzyszenia i mieszkańców, co przyczynia się poszerzenia kręgu odbiorców czynnych i biernych odbiorców sztuki. Oprawą imprez są występy zespołów regionalnych jak „Grodźczanie”, „Klimontowianki”, „Brzękowianie” i inne, z którymi stowarzyszenie ściśle współpracuje.

Zapraszamy do współpracy naukowców i profesorów wyższych uczelni, organizując konferencje naukowe, jak konferencja na temat „Pielęgnowanie tożsamości kulturowej w zjednoczonej Europie” w Centrum Dydaktyczno-Naukowym Instytutów Neofilologicznych UŚ w Sosnowcu, nad którą patronat honorowy objęli Dziekan Wydziału Filologicznego UŚ prof. UŚ dr hab. Rafał Molęcki oraz Wyższa Szkoła Humanitas w Sosnowcu.

Stowarzyszenie współpracuje z placówkami kulturalnymi woj. Śląskiego jak Miejski Dom Kultury „Koszutka” w Katowcach, gdzie zorganizowano wernisaż i spektakl słowno-muzyczny „Pejzaż Śląski w 90 Rocznicę Wybuchu I Powstania Śląskiego”, czy wernisaż Krzysztofa Zięcika w Bibliotece Śląskiej w Katowicach.

Za 25 lat działalności na niwie kultury w kraju, ze szczególnym uwzględnieniem regionu Zagłębia Dąbrowskiego na wniosek Starosty Powiatu Będzińskiego Pana Adama Lazara Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznał stowarzyszeniu Odznakę Honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. Odznakę honorową otrzymali również długoletni działacze i twórcy Stowarzyszenia: Krystyna Borkowska, Wanda Kusztyb, Zofia Pustułka-Kowalczyk, Krzysztof Zięcik, Teresa Orłowska, Urszula Góra. Odznaczeniem państwowym najwyższej klasy w dziedzinie kultury Brązowym Medalem „Gloria Artis” przyznanym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na wniosek Przewodniczącego RSTK Pawła Soroki została odznaczona nestorka stowarzyszenia poetka, pisarka, malarka p. Celina Bochen. Odznakę Starosty Będzińskiego za działalność w dziedzinie kultury w powiecie będzińskim otrzymali: Krzysztof Zięcik, Marianna Oruba, Waldemar Owczarek, Barbara Marzec, Teresa Orłowska, Anna Bukowińska, Tadeusz Twardowski- pośmiertnie. Prezydenci Miast Będzina, Sosnowca, Dąbrowy Górniczej, oraz Burmistrz Miasta Czeladzi uhonorowali członków stowarzyszenia, mieszkańców tych miast Listem Gratulacyjnym za długoletnią działalność kulturalną w Zagłębiu Dąbrowskim.

Nasze działania nie byłyby tak owocne bez ogromnej pomocy i zaangażowania w twórczy ruch społeczny naszych partnerów i współorganizatorów życia kulturalnego: włodarzy miast zagłębiowskich, naczelników wydziałów kultury, dyrektorów ośrodków kultury, bibliotek, muzeów w całym regionie zagłębiowskim. Dla STKZD wielkim zaszczytem było wręczenie im Legitymacji Honorowego Członka Stowarzyszenia. Otrzymały ją również osoby, które swoją pracą twórczą oraz działalnością społeczną przez długie lata przyczyniały się do rozwoju stowarzyszenia. Jest to Janusz Pulkowski, Zofia Pustułka-Kowalczyk, Krystyna Bińkowska.

Aktywność jednostki wyraża jej zaangażowanie w twórczość ogółu i w rezultacie decyduje o kulturze danego społeczeństwa. Słowa Stanisława Staszica „Tyle narodu ile kultury jego” niech będą wyznacznikiem pracy członków Stowarzyszenia Twórców Kultury Zagłębia Dąbrowskiego na dalsze 25-lecia.

Aktualnie w Pałacu Kultury Zagłębia w Dąbrowie Górniczej odbywa się wystawa zbiorowa Stowarzyszenia Twórców Kultury Zagłębia Dąbrowskiego. 3 września będzie miała miejsce wystawa oraz promocja książki w Centrum Edukacji i Wychowania Młodzieży „Kana” w Sosnowcu.

Teresa Orłowska
Barbara Marzec